Cây sài đất – loại cây thuốc, một loại thảo dược vô cùng quý hiếm quen thuộc trong Đông y. Dược liệu quý này từ lâu đã góp mặt trong các bài thuốc như trị tiêu độc, hoạt huyết, hỗ trợ điều trị viêm bàng quang, mụn nhọt,… Tuy nhiên ngày nay có rất ít người hiểu và dùng chúng đúng cách để hiệu quả cho việc chữa trị.
Đặc điểm chung về cây sài đất
Nhiều người vẫn luôn băn khoăn không biết cây sài đất là cây gì hay cách nhận dạng đặc điểm loại cây này ra sao. Cây sài đất còn được gọi với cái tên khác là cây Cúc nháp hay Húng trám. Đây là loại cây thuộc họ Cúc Asteraceae, có tên khoa học là Wedelia chinensis Merr. Khi nhai sài đất chúng có mùi vị giống rau húng nên vì vậy thế chúng có tên gọi phổ biến khác là húng trám.
Đặc điểm chung của một số cây sài đất
Chúng ta sẽ cùng điểm qua một số đặc điểm nổi bật của sài đất để hiểu rõ hơn về loài cây:
- Sài đất là loài thân cỏ sống dai, mọc bò và phần thân lan tới đâu thì rễ mọc tới đó. Phần ngọn cây có thể vươn cao lên tới 50 cm.
- Được biết thân và lá cây có một lớp lông ráp. Lá cây gần như không có cuống, mọc đối nhau, có hình bầu dục thon, hai đầu lá hơi nhọn, có lông cứng cả cả hai mặt và mép có răng cưa to.
- Lá của sài đất lúc tươi khi vò ra sẽ có mùi như trám, khi vò nát đi sẽ để lại màu xanh đen ở tay. Lá sài đất thường có người dùng ăn như rau húng vì chúng có hương vị giống húng trám.
- Cụm hoa nở hình đầu, có màu vàng đặc trưng, cuống hoa dài từ 5 -10 cm mọc ở kẽ lá hoặc ngọn cành.
Thành phần hóa học bên trong cây sài đất
Cây sài đất được biết đến trong Đông y là loại thảo dược có vị ngọt đặc biệt có tính mát và hơi chua. Trong cây chứa nhiều thành phần hoá học rất tốt cho sức khỏe con người như caroten, saponin, pectin, silic lignin… hay một số hợp chất khác như: wedelolacton, acid, norwedelic, wedelolacton,…
Qua các công cuộc nghiên cứu hay khám phá của các nhà khoa học đã tìm thấy nhiều bên trong cây thuốc có chứa nhiều tinh dầu, chất béo và muối vô cơ. Đặc biệt trong cây còn chứa một loại hợp chất saponin triterpen cực kỳ hiếm bởi hoạt động tương tự chất saponin có trong nhân sâm.
Mật độ phân bố của cây sài đất
Cây sài đất trước đây thường mọc hoang ở Việt Nam như làm cỏ đặc biệt ở các tỉnh tiết trời mát mẻ như miền Bắc. Hiện nay chúng đã được lan toả phổ biến chính vì những bài thuốc hay công dụng của nó mang lại nên giờ đây cây được trồng ở rất nhiều nơi trên khắp Việt Nam.
Cây sài đất chỉ được trồng bằng những mẩu thân gãy hoặc cắt khúc và rất dễ sống. Chỉ cần cắt những mẩu thân cây dài khoảng 20cm hay chọn những đoạn thân có rễ sẵn rồi cắm chúng xuống đất ẩm. Sau khoảng nửa tháng cây đã đâm rễ kín, mọc tốt và sau hai tháng thì ta có thể thu hoạch được.
Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây húng trám
Sài đất được biết đến là loại cây có khả năng chống chịu thời tiết rất khắc nghiệt từ môi trường, vì thế mà chúng có thể sống và trồng được ở nhiều vùng khí hậu khác nhau dễ dàng. Thời điểm để trồng sài đất là gần như quanh năm nhưng để chúng có thể sinh trưởng tốt nhất thì nên trồng chúng vào đầu mùa mưa đối với những tỉnh miền Nam. Còn miền Bắc thì bạn chỉ nên trồng chúng vào mùa thu hoặc mùa xuân.
Để đạt được tỷ lệ thành công cao thì khi trồng cây sài đất bạn chỉ nên trồng chúng bằng phương pháp giâm cành. Cắt cành từ cây gốc và lựa chọn cây khỏe mạnh để chúng có khả năng sinh trưởng tốt và không có sâu bệnh. Sau đó hãy bắt đầu tiến hành cắt những cành từ 10 – 15cm và nếu có kèm theo rễ thì sẽ tốt hơn.
Khi đã cắt cành ra và xử hết phần lá vàng thì lúc nãy chúng ta hãy tỉa bớt luôn phần gốc và nên để ở những nơi thoáng mát cho cây hơi héo nhẹ rồi mới đem đi trồng trực tiếp được. Để có điều kiện tốt nhất cho cây sinh sống bạn nên trồng vào chậu cây và duy trì độ ẩm, tơi xốp giúp cây kích rễ nhanh hơn.
Các cách thu hái, sơ chế cây sài đất
Theo như nhiều người xưa đã từng chỉ rằng ta có thể thu hái thảo dược quý này vào bất cứ ở thời điểm nào trong năm miễn là chúng đã lớn. Tuy nhiên tốt nhất vẫn là thu hoạch khi cây đang ra hoa vào khoảng từ tháng 4 – 5. Vì lúc này thảo dược được đánh giá tốt nhất về chức năng của chúng.
Khi thu hái cần cắt ngay sát gốc cây sau đó đem về rửa thật sạch rồi có thể dùng tươi trực tiếp hay mang phơi khô để bảo quản dùng dần lâu ngày. Nếu bạn phơi khô thì trước khi đem phơi cần phải chần sơ qua nước sôi khoảng chừng 5 phút là có thể mang ra phơi.
Dược liệu khi đã được qua sơ chế khô cần phải được cho vào túi kín hay hộp có nắp đậy không bị hơi gió lộng vào. Bảo quản chúng ở những nơi khô thoáng để tránh ẩm mốc, mối mọt và tuyệt đối không để những nơi nhiệt độ quá cao dẫn đến hỏng thảo dược.
Tác dụng của cây sài đất
Tác dụng của cây sài đất trong Đông Y theo được biết thì chúng có rất nhiều bởi sài đất là một loại thảo dược có vị hơi chua, ngọt, mát, chữa được rất nhiều các loại bệnh khác nhau. Người ta thường dùng sài đất phổ biến nhất là trong việc chữa các bệnh như giảm sốt, giảm đau và kháng sinh. Sau đây chúng ta cùng tìm hiểu một số công dụng khác mà sài đất mang lại.
Thanh nhiệt, tiêu độc
Bài thuốc giúp thanh nhiệt cho cơ thể cơ được biến bằng cách thức sau. Dùng cây sài đất mang đi rửa sạch sau đó ăn sống như rau với thịt hay cá. Mỗi ngày bạn sẽ ăn từ 100-200g để chúng có tác dụng làm thanh nhiệt hay làm mát và thải trừ độc cho gan.
Bài thuốc thanh vị nhiệt thang ta dùng sài đất 16g, thêm thạch môn 12g nếu có thục địa cho 16g, rễ cỏ xước 10g và thạch cao 16g. Sắc ngày 1 thang để uống và chia 2 lần, bài thuốc này còn trị miệng hôi rất tốt, miệng lưỡi bị nhiệt, chân răng sưng mủ, ăn nhiều chóng đói, đau bụng lúc no và đói.
Trị rôm sảy cá bệnh viêm nhiễm ngoài da
Bài thuốc trị rôm sảy trẻ em hiệu quả bằng cách dùng sài đất 50g, nấu cùng với nước sôi, đợi nguội rồi tắm lên vùng bị rôm, lấy bã của sài đất xát nhẹ vào vùng có rôm sảy. Mỗi ngày tắm 1 lần, kéo dài liền 1 tuần cho đến khi hết ngoài ra chúng có tác dụng phòng rôm sảy, phòng chạy sởi.
Bài thuốc trị rôm nổi thành đám sẽ dùng theo công thức khác đó là sài đất 100g, giã nát nhuyễn lá, cho thêm một ít muối ăn và hoà thêm 100ml nước đun sôi để nguội sau đó vắt lấy nước chia 2 lần uống trong ngày. Rồi bạn có thể dùng đắp lên nơi có rôm nổi thành đám mảng trong vòng 30 phút là hiệu quả.
Cây sài đất trị sốt cao
Bài thuốc trị sốt cao hiệu quả được người xưa truyền lại bằng cách lấy 50g sài đất tươi giã nát ra sao đó pha với nước lọc rồi sàn bỏ bã để uống. Ngày chia đều uống 2 lần như vậy nên nhớ uống ngay khi sốt mới ở 38 độ. Còn phần bã đã sàn rs thì chườm trán và đắp lòng bàn tay chân, nách, 2 bên bẹn để hiện quả hơn.
Trị mẩn ngứa ngoài da hoặc các bệnh dị ứng các loại
Bài thuốc hiệu quả giúp cắt cơn ngứa ta dùng sài đất 30g, kim ngân hoa 30g, rau kinh giới cho 15g, rau má cỡ 15g, lá khế 10g. Tất cả đem đi rửa sạch rồi cho vào nồi với nước sau đó đun sôi rồi để nguội dần, khi còn ấm ta lấy khăn thấm nước lau người khi mẩn ngứa hay chỗ viêm da dị ứng, chỗ bị ngứa da theo mùa, ngứa da vào đợt khô hanh.
Bài thuốc ngứa da có mọc mụn trên da ta dùng đất 15g, cam thảo 4g, kim ngân hoa 12g, nhân trần 12g, ké đầu ngựa 6g, liên kiều 10g, sa sâm 12g, sắc mỗi ngày 1 thang lấy ra 300ml uống chia 2 lần. Bài thuốc này có thể trị tốt bệnh ghẻ lở, ghẻ ruồi, ngứa hay mọc mụn toàn thân. Nếu trẻ em mới từ 4 tuổi đến 12 tuổi thì sẽ uống lượng bằng 1/3 thang thuốc trên.
Trị mụn nhọt ngoài da và điều trị viêm tuyến vú
Để trị mụn nhọt ta dùng cây sài đất 30g thêm thổ phục linh 12g, một ít kim ngân hoa cỡ 10g, 12g bồ công anh. Sau đó sắc uống ngày 1 thang, ngoài ra kết hợp dùng sài đất giã nát xoa đắp và nấu nước tắm. Bài thuốc giúp giảm sưng vú là dùng 20g sài đất giã nát ra và đắp lên tuyến vú bị sưng đỏ viêm. Mỗi ngày đắp đều 2 lần và mỗi lần đắp 60 phút sau đó nhấc ra rửa với nước sạch.
Trị viêm bàng quang và các bệnh viêm gan
Áp dụng công thức sau và uống liền trong 1 tháng căn bệnh nhiễm độc gan sẽ được giảm bớt:
- Dùng sài đất 30g, 20g liên kiều, bồ công anh 20g, cam thảo 16g, mã đề 20g trộn đều. Sắc 2 lần để thu lấy 200ml nước uống, chia đều ra 2 lần và mỗi lần uống 100ml.
- Nếu sắc uống ngày 1 thang và chia 2 lần thì theo công thức Kim ngân 20g, 20g sài đất, thổ phục linh 20g, cam thảo đất 12g. Cho thuốc sắc từ 300ml còn 100ml.
Phân biệt sài đất với loại cây khác
Cây sài đất nhìn vào đặc điểm hình dáng bên ngoài sẽ tương đối giống với một số cây khác. Chính vì vậy mọi người rất thường bị nhầm lẫn và chọn sai dẫn tới việc sử dụng không hiệu quả hay bị ngộ độc. Dưới đây là một số yếu tố bạn có thể nhớ để dễ dàng phân biệt chúng với các loại cây khác:
- Cây sài đất giả là loại cây có tên khoa học là Lippia Nodiflora. Một số đặc điểm để nhận dạng là cành cây hình vuông, hơi nhẵn và ở phía trên có phủ một lớp lông mỏng. Lá của cây hình bầu dục, phía ngoài rìa có răng cưa nhưng hoa của loại cây này thì lại có màu xanh nhạt. Nếu sử dụng phải thì người dùng có thể bị ngộ độc, tiêu chảy và đau bụng.
- Cây lỗ địa cúc là cây thuộc họ nhà cúc chúng có tên khoa học là Wedelia Prostrata. Cây này có thân cây hói nhẵn, bên ngoài sẽ có phủ một lớp lông, lá cây ngắn hơn. Hãy nhớ rằng hoa của cây có màu vàng nhạt so với sài đất.
Kết bài
Trên đây là toàn bộ các đặc điểm cũng như những công dụng tuyệt vời của cây sài đất mà bạn đã đọc qua. Kỹ thuật trồng sài đất cũng cực kỳ đơn giản nên bạn hãy trồng trong nhà vừa để làm thảm cỏ trang trí cho sân cũng như những lúc cần thì lấy chúng ra để sử dụng trong những lúc cần thiết.
